Rug tegen de muur

Bij de afronding van een artikel over het werk van de beroemde theoloog Edward Schillebeeckx (1914-2009) schrijft Erik Borgman een alinea met een scherpte die hem zelf verbaast. “Zo denk ik blijkbaar over de situatie van de kerk.” Hier deelt hij zijn opinie.

De katholieke kerk verkeert in Nederland in een desastreuze staat en zal alleen toekomst krijgen als we zien waar en hoe God haar nieuw leven geeft. Hiertoe is niet alleen een theologie en een spiritualiteit nodig die vanuit een hernieuwde confrontatie met de christelijke traditie opnieuw haar plaats vindt in de eigentijdse cultuur, zoals Schillebeeckx nastreefde. Er moeten nieuwe vormen worden gevonden om een moderniteit die de aarde te gronde richt, culturen sloopt, gemeenschappen kapot maakt, mensen uitsluit en individuen aanzet zichzelf uit te buiten, maar die erin geslaagd is zichzelf een schijn van onaantastbaarheid te geven, voor het aangezicht te brengen van de bevrijdende God.
Dit kan alleen als wijzelf voor Gods aangezicht willen staan en ons willen toevertrouwen aan wat zich dan aandient. Dit stelt vragen aan kerkopbouw en liturgie, aan geloofsoverdracht en gemeenschapsvorming, aan handelen en denken waarop we nog niet het begin van een antwoord hebben. Dat antwoord zal moeten beginnen met het onder ogen zien van dit gebrek aan antwoord, en het onvermogen om het uit onszelf op te heffen. Hier zouden gelovigen zichzelf en elkaar aan moeten proberen te houden. In mijn ervaring gebeurt dit nauwelijks, of in ieder geval veel te weinig. De kerkpolitieke tegenstand waar Schillebeeckx zo’n last van had en die hem bij tijden ongelukkig maakte, is niet verdwenen. Het is in onze streken echter al lang niet meer het voornaamste probleem. Verlangen wij er nog naar kerk te zijn – niet omdat het altijd inspirerend is, maar omdat dit de manier is die God ons geeft om met hem te verkeren?

Commitment dat aan alles vooraf gaat

Kerkelijke leiders, pastores en vrijwilligers in parochies en geloofsgemeenschappen, alom proberen zij te redden wat er te redden valt. Dat blijkt steeds minder. Dat zouden we niet moeten zien als een teken dat God ons in de steek laat, het christelijk geloof zijn betekenis verloren heeft en wij daarom onze inspiratie maar elders moeten zoeken. Mindfulness kan de kerk net zo min redden als simpelweg enthousiasme – ja, dat laatste is kritiek op het veelgelezen boek van James Mallon, Als God renoveert: De parochie van onderhoud naar bloei (Adveniat 2019), al is er over dit boek ook veel goeds te zeggen, evenals over mindfulness overigens.
Wat ik doorgaans mis is een gemeenschappelijk commitment dat aan alles vooraf gaat: de overtuiging dat we niet zonder kerk kunnen en dat wij dus kerk moeten willen zijn. Om de wereld voor God te kunnen brengen, om ons door Jezus de Gezalfde de weg te laten wijzen en ons door de Geest te laten aanblazen en in dienst te laten nemen voor Gods rijk. Desnoods met twee of drie. Omdat we geloven dat hiervan alles afhangt. Of geloven we dat gewoon niet meer?

Ongeneeslijk

Ik zie en ervaar de wereld. Wat er met mensen gebeurt, wat de wereld met mij doet. Ik lees de Schriften, bid de Psalmen, bestudeer de traditie. En het lukt mij niet om het niet te geloven. Misschien wordt het tijd voor een lotgenotengroep voor ongeneeslijken. N.B.

Geciteerd uit: Opzien, juli augustus 2019